Nemen we pubers (en hun brein) wel serieus?

(deze foto dateert uit april 2013)

U kent ze wel, ze staan met een plastic model van de hersenen in hun hand en spreken ons toe. Ze praten over ons zichtbare gedrag en de onzichtbare activiteiten die ergens in dat stuk plastic, ons brein plaatsvinden. Het lijkt er op alsof de waarnemingen over ons gedrag daardoor meer gezag krijgen. Immers, we zijn ons brein! Onze hersenen bepalen ons gedrag. Het is dus niet andersom. Hoewel? Is dat zo zeker? En wie of wat stuurt onze hersenen dan aan? Is er een vrije wil? Zo zijn er ook nog veel filosofische vragen te stellen. Ik beperk me hier verder tot een meer praktische vraag. Gebruiken een term als het puberbrein om pubers te excuseren en ze minder serieus te nemen? Het lijkt er wel op.

We doen een proefje. Laat in een willekeurig betoog over menselijk gedrag en het brein de teksten over het brein of neuronen weg. Wat mij opvalt is dat dat meestal maar een klein gedeelte van de tekst is. Stel jezelf dan de volgende vragen. Is het stuk nu minder interessant of waardevol geworden? Verliest het stuk aan gezag of geloofwaardigheid?

Als ik op bol.com het zoekwoord ‘brein’ intyp, krijg ik 1325 resultaten. Daaronder zijn 50 boeken in de categorie Onderwijs en Didactiek. Neem maar eens een kijkje in de lijst boeken. Ons brein is beschermend, grenzeloos, elastisch, briljant, voorspellend … Het lijkt er op dat titels met brein er in beter verkopen, al kan ik dat niet bewijzen.

Recentelijk is het verhaal over hét puberbrein in boekvorm verschenen. Waar ík dacht dat elke puber een eigen uniek brein heeft, blijkt er slechts één brein te zijn. Dat is wel lekker overzichtelijk. Wat we al heel lang weten over het gedrag van pubers kent een simpele verklaring: het puberbrein is nog in ontwikkeling én niet volgroeid. Eigenlijk zijn dat twee verschillende dingen, al wordt dat onderscheid tussen ontwikkeling en groei niet altijd expliciet gemaakt. En dat lijkt mij nu juist cruciaal.

Ons brein blijft immers heel ons leven in ontwikkeling en de groei eindigt eerder. Over die ontwikkeling valt heel veel te zeggen, zeker door een oude man als ondergetekende, maar daarmee drijven we af van het thema puberbrein en ik heb maar 600 woorden de ruimte om mijn punt te maken. Om kort te gaan: het gedrag van pubers is het gevolg van een nog niet volgroeid brein. Ze kunnen er dus niets aan doen dat ze niet kunnen plannen, de gevolgen van hun daden niet overzien, …

Maar is dat wel zo? Is het niet zo dat we ze proberen op school bepaalde zaken te leren? Ze uit te dagen om de volgende stap te zetten in rekenen, taal, samenwerken, of een vaardigheid als plannen waar het puberbrein nog niet aan toe zou zijn? Natuurlijk doen we dat, want het brein is in de groei en in ontwikkeling. Het puberbrein is geen excuus om pubers niet serieus te nemen, maar een aanleiding om ze te helpen bepaalde kwaliteiten te ontwikkelen. Goed te luisteren naar hun vragen. Ze uit te nodigen zich te verwonderen en zo te leren. Zoals ze dat deden voordat ze naar school gingen.

Hoe het ook zij: als volwassenen hebben we slechts ons eigen gedrag ter beschikking om pubers te helpen, vriendelijk ‘lastig te vallen’ en op te voeden. We kunnen niet direct met onze frontale cortex ingrijpen op hun amygdala kern of andere nog niet volgroeide onderdelen van het puberbrein. Dan hadden we maar neurochirurg moeten worden.

Kortom, laten we onze pubers serieus nemen door ze te zien als een mens in wording. Net zoals wij.